mahmud gaznevî ne demek?
Mahmud Gaznevî veya Gazneli Mahmud (2 Kasım 971 - 30 Nisan
1030), ( Yemin el-Devlet Mahmut) (Tam ismi:
Yemin el-Devlet Abdülkasım Mahmut ibn Sebük Tigin), 998-1030 yılları
arasında hüküm sürmüş olan
hükümdarıdır.
Hayatı
Sultan Mahmud 2 Kasım 971 yılında 'da
doğmuştur. Babası Türk asıllı bir Memlük komutanı olan , annesi ise
bölgesinde asil bir Fars hanedanına
mensup bir prensesti. Bu sebeple şairler, Mahmut'a zaman zaman
"Mahmud-ı Zâbulî" olarak hitap etmişlerdir. Daha gençlik yıllarında
devlet idaresinde görev almaya başlayan Mahmut'un
dışındaki ilk görev yeri
bölgesiydi. 994 yılında
Samanoğulları valisinin ayaklanması
üzerine 'un Sebük Teginden askeri yardımda
bulunması üzerine isyan bastırılmıştır. Samani hükümdarı tarafından
Sübek Tegin'e Nasıruddin Ved-dünya (Din ve dünyanın yardımcısı),
kendisine ise Seyfüddevle (Devletin kılıcı) unvanı verilmiştir.
Sebük Tegin'in 997 yılında ölmesi üzerine; ölmeden önce küçük oğlu
'in tahta geçmesini vasiyet
etmesinden dolayı İsmail, babasının ölüm haberini aldıktan sonra
'e gelerek hükümdarlığını ilan etti. O sırada
'da Horasan valiliği yapmakta olan Mahmut,
kardeşinin hükümdarlığına itiraz ederek toplamış olduğu askerleriyle
birlikte 'ye kardeşinin üzerine saldırıda
bulundu. 998 yılında yapılan İsmail yenilerek, bir kaleye
sığındı ve belli bir süre sonra da ağabeyine teslim oldu. Yaklaşık 7
aylık bir saltanattan sonra 998 yılında ağabeyi tarafından öldürüldü.
Gazneli Mahmud tahta geçtiği 998 yılından 1030 yılına kadar 32 yıl hüküm
sürmüştür. Bu süre içerisinde göstermiş olduğu azim ve faaliyetlerle,
'nın büyük ve güçlü bir devletine hakim
olmuştur. İlk seferini 1000 yılında 'da hüküm
süren üzerine düzenlemiştir. Art arda
yaptığı akınlarla hazırlıksız olan Emir 'i yenilgiye uğratmış ve bölgeyi
kolayca ele geçirmiştir. Güçlü Gazne ordusu karşısında hiçbir başarı
elde edemeyen Halef, tazminat ödemek ve adına hutbe okutarak sikke
bastırmak suretiyle Mahmut'un hakimiyetini tanımıştır. 999 yılında
, 'ni yıkması üzerine bağımsızlığını ilan
etmiştir. 1000 yılında Halifesi 'a göndermiş olduğu
elçilerle bağımsızlığını bildirdi. de
Mahmut'a sultanlığını tanıyan değerli bir ,
taç ve bayrak ile ele geçirdiği ülkelerin hükümdarlığını tanıyan bir
yollamıştır. Bu olaydan sonra Samanoğulları
topraklarının mirasçısı olduğunu ileri sürerek
üzerine sefere çıktı. Çok
çekişmeli geçen çarpışmalar sonucunda Karahanlılar yenilgiye uğratıldı.
İki devlet arasında yapılan anlaşmalardan sonra oğlu ile beraber, Karahanlı Kağanı'nın
birer kızıyla evlenerek, baba-oğul Karahanlılara damat olmuşlardır.
Gazneli Mahmud, devletin kuzeyini güvence altına aldıktan sonra
'a, Putperestlerle mücadele ederek
Müslümanlığı yaymak için 1001-1027 yılları arasında 17 sefer
düzenlemiştir.
Hindistan Seferi
- 1. Hint Seferine 1001 yılında çıkan Gazneli Mahmud, Hindistan'ın
kuzeyinde bulunan zengin ve bereketli topraklara sahip 'na ilerledi.
yakınlarında yapılan savaşta; 30.000
, 12.000 ve
300 sahip Hint ordusunu
yenerek bölgesinde hüküm süren Raca
ve komutanlarını esir aldı. Burada eline
çok ganimet geçen Mahmut, fidye olarak yüklü miktarda altın ve 50
fil verilmesi karşılığında Caypal'ı serbest bıraktı. Esirlikten
kurtulan Raca, kendine esirliği yediremediği ve halkının gözünden
düştüğü için ateşte yakılmak suretiyle kendini öldürdü.
- 2. Hint Seferinde Gazneli Mahmud, Caypal'in oğlu
'ı 15.000 süvariyle yenilgiye
uğratarak kenarında bulunan
Vayhand şehrini zaptetti. Gazne'ye
unvanı ve bol ganimetlerle geri döndü.
- 3. Hint Seferini 2. seferde kendisine destekte bulunmayan
Bhâtiya Racası Becî Rây'a karşı yapmıştır. 1004 yılında yapılan
savaş 4 gün sürmüş ve alınan bu galibiyetle birlikte Bhâtiya bölgesi
Gaznelilerin eline geçmiştir. Kuşatma sırasında ele geçirilmekten
korkan Raca kaleden kaçmış fakat Gazneli birlikler tarafından takip
edilmiştir. Caypal gibi o da intihar ederek ölmüştür. Gazneli Mahmud
ele geçirdiği bolca ganimet ve 280 fil ile birlikte 1005 yılında
Gazne'ye geri dönmüştür.
- 4. Hint Seferinde Emiri 'un
ayrılıp
görüşleri yaymaya başladığı için 1006
yılında ordusuyla harekete geçen Mahmut, Multan üzerine hareket
etti. Fakat Sind Nehrinin suları yüksek olduğu için Pencap Racası
Anandapal'dan, Multan'a geçmek için yardımda bulunmasını istedi. Bu
isteği reddedilen Gazneli Mahmud, Anandapal üzerine saldırarak onu
yendi ve 'e çekilmesini sağladı.
Gaznelilerin üzerine geldiğini öğrenen Dâvud, yenilgiye uğramaktan
korktuğu için kaçarak Sind nehri üzerinde bir adaya sığındı. Bu
seferle birlikte Multan'a kadar olan bölge Gaznelilerin eline geçmiş
ve Hindistan'da bulunan Bâtınîler öldürülerek huzursuzluk ortadan
kaldırılmıştır. Multan Emiri olarak Caypal'in Müslüman olmuş torunu
Suphal seçilmiş ve göreve getirilmiştir.
- 5. Hint Seferinde Multan Emiri Suphal'in, 1006-1007 yılları
arasında Gazneliler ile Karahanlılar arasındaki mücadeleden
faydalanarak ayaklanması üzerine yapılmıştır. Suphal'in
bırakarak tekrar Hindu dinine
döndüğünü ve isyan çıkardığını öğrenen Gazneli Mahmud,
karşı galibiyet elde
etmesinin ardından 1008 yılında mevsimin kış olmasına rağmen
ordusuyla birlikte Multan üzerine sefere çıktı. Suphal'ın isyanını
kanlı biçimde bastıran Mahmut, Anandapal'ın yanına kaçmaya çalışan
Suphal'ı esir almıştır. Suphal 400.000 dirhem gümüş fidye ödedikten
sonra serbest bırakıldı.
- 6. Hint Seferinde Pencap Racası Anandapal ile birleşmiş olan
Ucceyn, Gvalior, Kalincar, Kavenc, Delhi ve Keşmir
Racalarının İslam dinine karşı tavır sergilemeleri üzerine,
oluşturulmuş olan birleşik ordusunu
yenerek itaat altına almak için 1008 yılında yapılmıştır. Sayıca
Hint ordusundan az olmasına karşılık Gazneliler, Vayhand şehri
yakınlarındaki ovaya çekilip mevzide bekleyerek yaptığı vur-kaç
taktikleriyle Hint ordusunu yıpratmışlardır. Yapılan meydan
savaşında Gazneli Mahmud, bir ara güç duruma düşmüşse de savaş
esnasında yaptığı çevirme harekâtıyla Hint ordusunu bozguna uğratmış
ve birleşmiş olan Racaları birbirinden ayırmıştır. Bu zaferden sonra
Bhim Nagar kalesini (şimdiki ) 7 günlük
bir kuşatmadan sonra ele geçirmiş ve buradaki putları kırmıştır.
Yüklü miktarda ganimetle Gazne'ye dönen Mahmud'un bu başarısına
dayanamayan Anandapal, üzüntüsünden fazla yaşayamayarak ölmüştür. Bu
başarı Gazneli Mahmud'un ve
dünyasındaki prestij ve şanını çok
yükseltmiştir.
- 7. Hint Seferinde Gazneli Mahmut, büyük bir ticaret şehri olan
'u itaat altına alabilmek için
ordusuyla birlikte 1009 yılında Gazne'den ayrılmıştır. Buranın
Racası Gazneli Mahmut'un ünü karşısında savaşmadan antlaşma yapmak
zorunda kalmıştır. Haraç ödemek, ihtiyaç olduğunda 2.000 asker ve 50
savaş fili göndermek kaydıyla barış yapılmıştır.
- 8. Hint Seferinde 1010 yılında Multan'daki
isyan etmesi üzerine harekete
geçen Gazneli Mahmud, ayaklanmayı bastırmış ve isyana önderlik eden
'u yakalatıp
hapsettirmiştir. Buradan sonra 1011 yılında
'ın doğusundan geçen kervanlara saldırarak
zenginleşen üzerine yürümüştür.
Yapılan zorlu çarpışmaların ardından Gurluları yenilgiye uğratarak
bütün kalelerini ele geçirmiş ve Emir esir alınmıştır.
Esirliği sırasında Muhammed'in intihar ederek ölmesi üzerine, yerine
oğlu
bırakılmıştır. Bu bölgede
yayılabilmesi için din adamlarını bırakmıştır.
- 9. Hint Seferinde Gazneli Mahmud, 1014 yılında Keşmir'e doğru
ilerledi. İlk önce Pencap Racası
üzerine yürüdüyse de kışın
erken gelmesiyle Gazne'ye geri dönmüştür. Triloçanpal ise Keşmir
Racasından yardım ister. Fakat yapılan savaşta Hindular büyük bir
bozguna uğratıldılar. da ele
geçirildi. Yol boyunca birçok kaleyi ele geçiren Mahmut, Hinduları
da yapmıştır. Fethettiği birçok
yerde mescitler yaptırdıktan sonra elde ettiği ganimetlerle birlikte
Gazne'ye geri dönmüştür.
- 10. Hint Seferinde 'nin 150 km. kadar
kuzeyinde bulunan şehrine ilerleyen
Gazneli Mahmud, buradaki putların en büyüğü olan Hindularca kutsal
sayılan Çakrasvamî putunu ele geçirmek ve oradaki iyi cins filleri
almak istemiştir. Triloçannpal'in karşı koymaması halinde 50 fil
vermeyi teklif etmişse de anlaşmaya varılamamıştır. Gazneliler
Thanesar'a yaklaşmasına karşı Racalar kaçmış ve şehir yağma
edilmiştir. Bahsi geçen put ise ele geçirilerek Gazne'ye götürülmüş
ve Hinduların maneviyatı çökertilmiştir.
- 11. Hint Seferinde Gazneli Mahmud, 1016 yılında 'ni zapt etmek için ilerlediyse de
başarı elde edememiştir. Çünkü kuşatma sırasında çok şiddeti kış
şartları olması ve Keşmir Racasının Triloçanpal'e yardım etmesinden
dolayı 1016 Mart'ında Gazne'ye geri dönmek zorunda kalmıştır.
- 12. Hint Seferinde Gazneli Mahmud, 1017 yılında
'de çıkan bir karışıklığı hallettikten
sonra 'dan ordusuna katılan
yaklaşık 20.000 kişilik grubu
sayesinde ordusunu daha da büyüterek 1018 yılında tekrar harekete
geçti. Yaklaşık 100.000 kişilik bir orduyla 'nin vadisine kadar uzanan birçok kenti
ele geçirdi. Sirvasa Racası kaçtı ve şehir fethedildi. Yaklaşık
1.000.000 dirhem gümüş ve 30 fil ele geçirildi. Barar Racası
Hardat ise Gazneli Mahmut'a katılıp 10.000 kişilik askeri ile
Müslüman oldu. 'nın 10 km.
güneydoğusundaki Mahaban Racası Külçend ile yapılan savaşta Hint
ordusu bozguna uğratılmış ve Külçend yakalanmamak için ailesini
öldürmüştür. Bu savaştan sonra 185 fil ele geçirilmiştir.
kadar kutsal sayılan
'yı karşı konulmadan fethetti.
'nın 170 km. doğusundaki Kanavcda bulunan
birçok put mabedi yıkıldı. Buradaki Hint Tanrısı
'nun vatanı sayılan tapınaklarda bulunan
hazineleri alıp dönerken 1018 yılında
'ın saldırısına uğradı. Fakat fazla
kayıp vermeden Gazne'ye geri döndü.
- 13. Hint Seferinde Hindu Racaların Kanavcı geri almak için
yaptıkları saldırılara karşılık vermek için 1019 yılı kışında
harekete geçen Gazneli Mahmud, Pencap Racası Triloçanpal'in toplamış
olduğu 150.000 piyade ve 600 filden oluşan ordusunu, kıyısında yapılan savaşta bozguna
uğrattı. Triloçanpal savaştan yaralı olarak kaçtı ve 200 fil ganimet
olarak ele geçirildi. Yola devam eden Mahmut, Kalincar Racası
Gandanın fillerle destekli büyük bir orduyla üzerine geldiğini
öğrendi. Karşılaşma öncesi Raca dinine
davet edildiyse de teklifi kabul etmedi. Gaznelilerden sayıca fazla
olan bu ordusunun öncü birlikleri
Gazneliler tarafından yenilgiye uğrayınca, korkuya kapılan Ganda
savaş malzemelerini bırakmış ve ordusuyla birlikte gece
karanlığından faydalanarak geri çekilmiştir. Hint ordusunun
kaçtığını anlayan Mahmut, eşyalara el koymuş ve Hint ordusunu takip
etmeye başlamıştır. Kaçan birçok Hint asker öldürülmüş ve 580 fil
ele geçirilerek Gazne'ye geri dönülmüştür.
- 14. Hint Seferinde 1021 yılında harekete geçerek Keşmir yolunu
kapatan ve 5 yıl önce alamadığı 'ni zaptetmek için ilerleyen
Gazneli Mahmud, aynı şekilde kış şartlarından dolayı kaleyi ele
geçiremeden geri dönmek zorunda kalmıştır.
- 15. Hint Seferinde 1022 yılında Kalinca'ya bağlı
Racası Ercan{{'}}ın kalesine
saldıran Gazneli Mahmud, kayalık bir tepe üzerinde bulunan kaleyi,
kuşatmanın 4. gününde Raca'nın barış istemesi üzerine ele
geçirmiştir. Raca Gazneli Mahmud'a 35 fil vererek bağlılığını
bildirdi. Buradan sonra yine büyük ve yalçın kayalar üzerine
kurulmuş olan
kuşatan Mahmut, kaleye yaptığı şiddetli taarruzlar sonucunda Raca
Ganda'nın barış istemesini sağlamıştır. Yapılan anlaşmaya göre;
ganimet olarak 300 fil alınmıştır. ile egemenliği altında bulunan
15 kadar kalenin yönetimini Raca'ya bırakarak 1023 yılı baharında
Gazne'ye geri dönmüştür.
- 16. Hint Seferinde 30.000 süvari ile 1025 yılında en ünlü
seferine çıkan Gazneli Mahmut, Multan'a varınca çölü geçme
hazırlığına başladı. 1 ayda büyük 'nü
geçerek Hindistan'ın batısında bulunan 'a
vardı. İslam ülkelerindeki putların başına gelen olayların buradaki
en üstün put olan tarafından verilen bir
ceza olduğunu ileri süren Hindu inancını yıkmak istedi. Bu maksatla
1026 yılının Şubat ayında 4 gün süren kuşatmanın ardından şehri ele
geçirdi. Buradaki 'ya ait putu da 4 parçaya
bölerek Gazne'ye gönderdi. 1026 yılı Nisan ayında büyük ganimetlerle
dönerken 'nde bulunan
'ın saldırısına uğramış ve büyük kayıplar
vererek Gazne'ye ulaşmıştır.
- 17. Hint Seferinde 16. sefer dönüşü Catlar'ın yaptığı saldırının
ve vermiş olduğu kayıpların öcünü almak için 1027 yılında harekete
geçen Gazneli Mahmut, elde etmiş olduğu zaferlerle Hint Müslümanları
arasında efsanevi bir kahraman durumuna geldi. Kurmuş olduğu 1400
nehir gemisinden oluşan donanmasıyla Cat gemilerini delmek suretiyle
onları bozguna uğrattı. Nehrin iki kıyısını tutan süvari ve
fillerden oluşmuş ordusu ile kıyıya çıkmak isteyen Catları yakalayıp
öldürttü. Catların hazinelerini saklamış oldukları ada da yağma
edilerek çok fazla ganimet elde edilmiş oldu. Bu bölgenin komutasını
'e bırakarak Gazne'ye geri
döndü.
Ölümü
Sultan Mahmud, hayatının büyük bir kısmını savaş meydanlarında geçirmiş,
özellikle Hindistan'a yaptığı seferler onu çok yormuş ve hastalanmasına
sebep olmuştu. Doktorların önerilerine rağmen hiç dinlenmiyor ve bir
hükümdarın yapması gereken vazifeleri yerine getiriyordu. Genellikle
tarihçiler, Sultan Mahmut'un hastalığından
öldüğünü kabul ederler.
Mahmud, 1029-1030 kışını 'te geçirdi. Fakat bu
şehrin havasından dolayı Gazne'ye döndü. Burada da sağlığına kavuşamayan
Sultan Mahmud, 30 Nisan 1030 tarihinde 58 yaşındayken öldü.
Sultan Mahmud zamanında en başarılı devrini yaşayan Gazneliler,
'nden sonra
zayıflamışlar ve yıkılış sürecine girmişlerdir. Gaznelilere, Afgan
yerlilerinden olan 1187 yılında son
vermiştir.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
Genel
- Erdoğan Merçil (1989). Gazneliler Devleti Tarihi, TTK Yayınevi,
Ankara, ISBN 975-16-0189-4
- Gerdîzî (1347/1928). Zeynü'l-ahbâr, nşr. Abdülhayy Habîbî, Tahran.
- Ferishta, History of the Rise of Mohammedan
Power
- McLeod, John (2002). The History of India. London: Greenwood
Press. ISBN 0-313-31459-4.
- M. Orhan Bayrak (2002). Türk İmparatorlukları Tarihi,Bilge Karınca
Yayınevi, İstanbul, ISBN 975-6553-04-9
- Bernard Lewis (1995).Ortadoğu,Arkadaş Yayınevi,Ankara, ISBN
978-975-509-442-7
Özel
Dış bağlantılar
Orijinal kaynak: mahmud gaznevî. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.
Kategoriler